نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

3 عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد واحد تهران

چکیده

در این مقاله برآنیم به طور ویژه و مفصل، آن پاره از اعمال دولت را مورد مطالعه قرار دهیم که مشمول نظارت قضایی دیوان عدالت اداری نمی‌شوند. معمولاً در نظام‌های حقوقی مختلف، همواره اعمالی وجود دارد که به علت ماهیت یا دیگر علل مشمول نظارت قضایی دیوان نمی‌شوند و یا به تعبیر دیگر نظارت‌گریز هستند. شناسایی اعمال نظارت‌ناپذیر می‌تواند به ما در درک صحیح نظام نظارت قضایی کمک شایانی نماید. در ایران، یکی از دلایل مهم تحدید صلاحیت دیوان عدالت اداری را –علاوه‌بر خروج موضوعی و نیز استثناآت مورد حکم قانون‌گذار- باید در رویکرد مفسر قانون اساسی جستجو نمود. در بسیاری از الگوهای نظارت قضایی، مبنای صلاحیت دادگاه‌ها در رسیدگی به اعمال دولت، معیار کارکردی است، اما، رویکرد سازمانی و نه کارکردی به صلاحیت‌های دیوان عدالت اداری- که می‌توان آن را تا اندازه‌ای با رویکرد نظام‌مند به اصول قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران، روح حاکم بر آن و نیز فلسفه تدوین چنین قانون بنیادینی در جهت دفاع از حقوق و آزادی‌های شهروندان، مغایر دانست- منجر به گسترش دایره اعمال نظارت‌گریز در نظام حقوقی ایران شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Non-Justiciable Acts of Government in Iranian Legal System

نویسندگان [English]

  • Jafar Shafiee 1
  • Aliakbar Gorji 2
  • Ali Ghanei 3

چکیده [English]

In this article we are going to study instances of the government's actions which are not subject to the judicial review of Administrative Justice Court. Usually in different legal systems, some government's acts -for some reason- have been excluded from the scope of judicial review. Identifying the acts and reasons for unreviewability can contribute to our understanding of the judicial review. In Iran, in addition to legislative limitations, one of the main reasons for limiting the Administrative Justice Court’s jurisdiction is Guardian Council of Constitution’s interpretive approach. In many models of judicial review, the criterion of court’s jurisdiction in reviewing the government’s acts is functional. But, organizational approach Guardian Council of Constitution to Administrative Justice Court’s jurisdiction -that is in conflict with systematic and organic approach to the principles of the constitution of the Islamic Republic of Iran, the spirit and underlying philosophy of drafting such a basic law to protect the rights and freedoms of citizens- has led to expansion of the sphere of unreviewbility in the Iranian legal system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rule of law
  • Administrative Justice Court
  • Unreviewable Acts
-      آقایی طوق، مسلم، «بررسی تطبیقی نظام عدالت اداری در آفریقای جنوبی و ایران»، نشریه حقوق اساسی، شماره 9، 1387.
-   ــــــــــــــــ ، «مبانی و ماهیت نظارت قضایی بر اعمال دولت: مطالعه تطبیقی کشورهای فرانسه، انگلستان و آمریکا»، پژوهشنامه حقوقی مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، شماره اول، 1386.
-   استوار سنگری، کوروش، «مفهوم دولت در اصول 170 و 173 قانون اساسی و انعکاس آن در صلاحیت­های دیوان عدالت اداری»، در: شریعت باقری، محمدجواد، مجموعه مقالات همایش دیوان عدالت اداری: صلاحیت قضایی و دادرسی اداری، معاونت آموزشی پژوهشی دیوان عدالت اداری و دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1388.
-      ـــــــــــــــــــــ ، «مفهوم دولت در آرای وحدت رویه دیوان عدالت اداری»، مجله مطالعات حقوقی، دوره سوم، شماره اول، 1390.
-   اسدیان، ترحم، «واکاوی صلاحیت دیوان عدالت اداری»، در: شریعت باقری، محمدجواد، دیوان عدالت اداری: بازخوانی جایگاه، صلاحیت و دادرسی قضایی، پژوهشنامه معاونت حقوقی و بررسی­های فقهی مرکز تحقیقات استراتژیک، شماره اول، 1386.
-      بهشتیان، سیدمحسن، «بررسی نظم حاکم بر حقوق مالکانه در برابر طرح­های عمومی شهرداری»، انتشارات طرح نوین اندیشه، 1386.
-      حسین­زاده، جواد، «دادرسی تناظری در ابطال آیین­نامه­های دولتی خلاف قانون»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، شماره 54، 1386.
-   درویشوند، ابوالفضل؛ و سید محمدهادی راجی، «تحلیلی بر نظارت بر قوانین و مقررات در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 61، 1390.
-      دلاوری، محمدرضا، «محدودیت­های حاکم بر رسیدگی­های دیوان عدالت (بخش نخست)»، نشریه مأوی، شماره 899، 1388.
-   راجی، سیدمحمدهادی، «تأملی بر تبصره ماده 19 قانون دیوان عدالت اداری و پیامدهای آن»، دفتر مطالعات حقوقی (گروه حقوق عمومی و بین­الملل)، مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی، 1388.
-      راسخ، محمد، نظارت و تعادل در نظام حقوق اساسی، انتشارات دراک، 1388.
-      سوادکوهی­فر، سام، «صلاحیت رسیدگی مرجع قضایی به تبع خواهان دیوان عدالت اداری یا دادگاه عمومی»، ماهنامه دادرسی، شماره 24، 1379.
-      طباطبائی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، انتشارات سمت، چاپ یازدهم، 1384.
-      کاتوزیان، ناصر، «اصول منطقی حاکم بر تفسیر قانون اساسی»، نشریه حقوق اساسی، شماره 3، 1383.
-      گرجی، علی‌اکبر، «حاکمیت قانون و محدودیت­های حق دادخواهی در دیوان عدالت اداری»، نشریه حقوق اساسی، شماره 9، 1387.
-      ــــــــــــــ ، در تکاپوی حقوق اساسی، انتشارات جنگل، چاپ دوم، 1389.
-   ــــــــــــــ ، «عدالت رویه­ای و تحول­گرایی در لایحه آیین دادرسی دیوان عدالت اداری»، مجله پژوهش حقوق و سیاست، سال دوازدهم، شماره 29، 1389.
-      محمودی، جواد، «تأملی بر نظریه تفسیری شورای نگهبان درباره صلاحیت­های دیوان عدالت اداری»، مجله حقوق اساسی، شماره 5، 1384.
-      مرکز تحقیقات شورای نگهبان، مجموعه نظرات شورای نگهبان، جلد چهاردهم، معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات، 1389.
-      میرداماد نجف آبادی، سیدعلی، «صلاحیت و حدود اختیارات دیوان عدالت اداری»، فصلنامه معرفت حقوقی، شماره 1، 1390.
-   کریمیان، محمدوزین، «سنجش صلاحیت دیوان عدالت اداری بر مبنای ترسیم نظری (تئوریک) نظام اداری»، در: شریعت باقری، محمدجواد، مجموعه مقالات همایش دیوان عدالت اداری: صلاحیت قضایی و دادرسی اداری، معاونت آموزشی پژوهشی دیوان عدالت اداری و دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، 1388.
-      ویژه، محمدرضا، «تحلیلی بر صلاحیت­های هیأت عمومی دیوان عدالت اداری»، حقوق و مصلحت، سال دوم، شماره پنجم، 1388.
-      هداوند، مهدی، حقوق اداری تطبیقی، جلد دوم، انتشارات سمت، 1389.
-      هدایت­نیا، فرج­الله، «جایگاه دیوان عدالت اداری در رسیدگی به شکایات مردم از دستگاه‌های دولتی»، دو ماهنامه رواق اندیشه، شماره 19، 1382.
-      Erath, Franz, "Scope of Judicial Review in German Administrative Law", Stellenbosch Law Review, vol. 8, Issue. 2, 1997.
-      Cane, Peter, An Introduction to Administrative Law, Oxford University Press, Second Edition, 1992.
-      Sackville, Ronald, "The Limits of Judicial Review of Executive Action: Some Comparisons Between Australia and The United States", Federal Law Review, vol. 28, no. 2, 2000.
-      Ngalwana, Vuyani, "Judicial Review of Administrative Action", Juta's Business law, vol. 3, 1995.