نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکترای حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

چکیده

در این مقاله، امکان معامله به مال آینده مورد بازبینی قرار گرفته است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی مبانی بطلان معامله نسبت به مال آینده و طرح قاعده عمومی برای چنین معاملاتی بود و با این پرسش‌ها مواجه بودیم که به چه دلیل مشهور فقها و حقوقدانان معامله نسبت به اموالی را که در آینده به وجود می‌آیند، باطل دانسته‌اند و استدلال‌های طرح شده تا چه حد اعتبار دارد و همچنین، در چه مواردی می‌توان تحت یک قاعده عام، معامله به مال آینده را صحیح دانست. نتیجه حاصل شده این بود که معامله به مال آینده عمدتاً به دلیل برخی از روایات وارده و منع تعلق تملیک به معدوم و غرری بودن آن باطل دانسته شده است، در حالی‌که روایاتی نیز مبنی بر صحت معامله به مال آینده وارد شده‌ است. به علاوه، تملیک فوری مقتضای عقود تملیکی نیست و تملیک پس از پیدایش موضوع قرارداد صورت می‌گیرد. همچنین، معامله به مال آینده، در صورتی که ظن ایجاد آن اموال در آینده و طبق روال عادی امور وجود داشته باشد و از حالت بخت و احتمال خارج شود و حالت ریسک و خطر شدید نداشته باشد، غرری نیست و باید صحیح شمرده شود. از این رو، وجود مورد معامله حین عقد از شرایط اساسی و قاعده عمومی قراردادها نیست و تنها در مواردی ضرورت دارد که بنای طرفین بر معامله به مال موجود باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Transaction of Future Property

نویسندگان [English]

  • Abas Karimi 1
  • Hadi Shabani Kandsari 2

1

2

چکیده [English]

The possibility of transaction of future property is studied in this article. The purpose of doing this paper is studying of the bases of nullity of transaction of future property and designing of the general rule for these transactions, and we were encountered to this question that why the famous of jurists and lawyers knew as nullity transaction of future property, and how much the given arguments are valid and also in what cases it is possible to know truth the transaction of future property under a general rule. The result was that transaction of future property has known as nullity mainly because of some Jurisprudential exemplum (called Revayat in Islamic jurisprudence) and the forbidden of belonging of possession of nonexistent and its uncertainty, while there are also some Jurisprudential exemplum indicating the truth of transaction of future property. Moreover, prompt possession is not the inherent prerequisite of possessive contracts and possession takes place after the emersion of the subject of contract. In addition, transaction of future property is not uncertain and should be known as truth, if there is conjecture of creation of the property in the future according to the normal routine of affairs. Therefore, the existence of subject of contract meanwhile of conclusion is not of the main conditions and general rule and is necessary only in the cases which the mind basis of the parties is on the transaction of existent property

کلیدواژه‌ها [English]

  • future property
  • possession of nonexistent
  • Uncertainty
  • Risk
  • ignorance
  • outer substance
-          امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد 1، چاپ بیست و ششم، اسلامیه، تهران، 1385.
-          امینی، منصور، جزوه حقوق مدنی پیشرفته، دکترای حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی، سال تحصیلی 92-1391.
-          جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دایره‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد 1، چاپ اول، مشعل آزادی، بی­جا، 2537.
-          _________________، دائره‌المعارف عمومی حقوق، الفارق، جلدهای 1 و 3، چاپ اول، کتابخانه گنج دانش، تهران، 1386.
-          _________________، فلسفه اعلی در علم حقوق، چاپ اول، کتابخانه گنج دانش، تهران، 1382.
-          ره­پیک، حسن، حقوق مدنی: حقوق قراردادها، چاپ اول، خرسندی، تهران، 1385.
-          سیفی زیناب، غلامعلی، و منصوره حسن­زاده، «استصناع در فقه و حقوق ایران»، مجله تحقیقات حقوقی، شماره50، پاییز و زمستان 1388.
-          شعبانی کندسری، هادی، وثیقه شناور در حقوق انگلیس و تحلیل آن در مبانی حقوق ایران و فقه امامیه، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم قضایی، 1392.
-          شهیدی، مهدی، حقوق مدنی، جلد 1: تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ هفتم، مجد، تهران، 1388.
-          صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی، جلد 2: قواعد عمومی قراردادها، چاپ سوم، تهران، میزان، 1384.
-          عیسائی تفرشی، محمد؛ نصیری، مرتضی؛ شهبازی­نیا، مرتضی؛ و فریده شکری، «وثیقه شناور در نظام حقوقی آمریکا و ایران»، مدرس علوم انسانی – پژوهش­های حقوق تطبیقی، شماره 2، تابستان 1389.
-          کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت، چاپ یازدهم، میزان، تهران، 1385.
-          ________، دوره مقدماتی حقوق مدنی: اعمال حقوقی، چاپ هشتم، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1381.
-          ________، قواعد عمومی قراردادها، جلد 2: انعقاد و اعتبار قرارداد، چاپ اول، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1388.
-          ________، حقوق مدنی: عقود معین، جلد 1: معاملات معوض- عقود تملیکی، چاپ دهم، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1387.
-          محقق داماد، سیدمصطفی و همکاران، حقوق قراردادها در فقه امامیه، جلد 2، چاپ اول، سبحان، قم، 1389.
-          هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، «استصناع (سفارش ساخت کالا)»، مجله فقه اهل بیت (ع)، شماره 19 و 20، پاییز و زمستان 1378.
-          ابن عابدین، محمدامین، حاشیة رد‌المختار على الدر‌المختار شرح تنویرالأبصار فقه أبو حنیفه، جلدهای 5  و 8، دارالفکر، بیروت، 1421 ق.
-          ابن منظور، جمال الدین، لسان العرب، جلد 5، چاپ سوم، دارالفکر، بیروت، 1414 ق.
-         اراکى، محمدعلى، کتاب البیع، جلد 2، چاپ اول، مؤسسه در راه حق، قم، 1415 ق.
-          اردبیلى، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد 8، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1403 ق.
-          اصفهانى، محمد حسین، الإجارة، چاپ دوم، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1409 ق.
-          انصارى، مرتضى، کتاب المکاسب، جلد 4، چاپ اول، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ انصارى، 1415 ق.
-          ایروانى، باقر، دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری، جلد 2، چاپ دوم، بی­نا، قم، 1427 ق.
-          بحرانی (آل عصفور)، یوسف، الحدائق‌الناظره فی أحکام العتره‌الطاهره، جلدهای 19 و 22، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1405 ق.
-          بهبهانى، محمدباقر، حاشیه مجمع الفائده و البرهان، چاپ اول، مؤسسه العلامه المجدد الوحید البهبهانی، قم، 1417 ق.
-          تمیمى مغربى (ابوحنیفه)، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، جلد 2، چاپ دوم، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1385 ق.
-          الحنبلی البهوتی، منصور بن یونس، کشاف القناع عن متن الإقناع، تحقیق: هلال مصیلحی، جلد 3، دارالفکر، بیروت، 1402 ق.
-          جزیرى، عبدالرحمن و غروى، سید محمد - یاسر مازح، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت (ع)، جلد 3، چاپ اول، دارالثقلین، بیروت، 1419 ق.
-          جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه، جلد 2، چاپ اول، دارالعلم للملایین، بیروت، 1410 ق.
-          حائرى، سیدکاظم، فقه العقود، جلد 2، چاپ دوم، مجمع اندیشه اسلامى، قم، 1423 ق.
-          حسینی حنفى، سید محمدمرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، 20 جلد، جلد 7، چاپ اول، دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، 1414 ق.
-          حسینى روحانى، سیدصادق، فقه الصادق (ع)، جلدهای 15، 16 و 18، چاپ اول، دار الکتاب، قم، 1412 ق.
-          حسینى شیرازى، سیدمحمد، إیصال الطالب إلى المکاسب، جلد 9، چاپ اول، منشورات اعلمى، تهران، بی­تا.
-          حسینى عاملى، سید جواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، جلدهای 13، 18 و 19، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1419 ق.
-          حلّى (ابن‌ادریس)، محمدبن­منصور، السرائر الحاوی ­لتحریر الفتاوى، 3جلد، جلد 2، چاپ دوم، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1410 ق.
-          حلّى، شمس الدین محمد، معالم الدین فی فقه آل یاسین، جلد 1، چاپ اول، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، 1424 ق.
-          حلّى (علامه)، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، جلدهای 2 و 3، چاپ اول، مؤسسه امام صادق (ع)، قم، 1420 ق.
-          _______________، تذکرةالفقهاء (ط – الحدیثة)، جلد10، چاپ اول، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1414 ق.
-          _______________، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، جلد 2، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1413 ق.
-          حلی (محقق)، جعفر بن­حسن، شرائع الإسلام فی­مسائل­الحلال و الحرام، جلد 2، چاپ دوم، مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1408 ق.
-          الحنفی، کمال ابن همام، فتح القدیر، جلد 5، مطبعه الامریه، قاهره، 1316 ق.
-          خلخالى، سید محمدمهدى، فقه الشیعة - کتاب الإجارة، چاپ اول، تهران، انتشارات منیر، 1427 ق.
-          خوانسارى، محمد، الحاشیة الأولى على المکاسب، بی­نا، بی­جا، بی­تا.
-          خویى، سید ابوالقاسم، مبانی العروة الوثقى، جلد 2، چاپ اول، مدرسه دار العلم – لطفی، قم، 1409 ق.
-          ___________، مصباح‌الفقاهة (المکاسب)، جلدهای 2 و 5، بی­نا، بی­جا، بی­تا.
-          ___________، منهاج الصالحین، جلدهای 2، چاپ بیست و هشت، نشر مدینه العلم، قم، 1410 ق.
-          رافعی، ابی القاسم عبدالکریم، شرح الوجیز (المعروف بالشرح الکبیر)، جلد 12، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1417 ق.
-          راغب اصفهانى، حسین، مفردات ألفاظ القرآن، چاپ اول، دارالعلم، لبنان، 1412 ق.
-          رشتی، میرزا حبیب­الله، کتاب الاجاره، یک جلد، چاپ اول، بی­نا، بی­جا، بی­تا.
-          زرعی (ابن قیم الجوزیة)، محمد بن أبی بکر، زاد المعاد فی هدی خیر العباد، جلد 5، مکتبة المنار الإسلامیة، الکویت، 1415 ق.
-          _______________________، حاشیة ابن القیم على سنن أبی داود، جلد 9، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1415 ق.
-          سبزوارى، محمدباقر، کفایة الأحکام، جلد 1، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1423 ق.
-          السرخسی، شمس‌الدین أبو بکر، المبسوط للسرخسی، دراسة وتحقیق: خلیل محی الدین المیس، دارالفکر، بیروت، 1421 ق.
-          السنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی، جلد 4، دار الاحیاء التراث العربی، بیروت، بی­تا.
-          سیستانى، سیدعلى، منهاج الصالحین، جلد 2، چاپ پنجم، قم، دفتر حضرت آیة الله سیستانى، 1417 ق.
-          الشیخ نظام و جماعة من علماء الهند، الفتاوى‌الهندیة فی مذهب الإمام‌الأعظم أبی‌حنیفة النعمان، جلدهای 3 تا 5، دارالفکر، بیروت، 1411 ق.
-          شویدح، احمد ذیاب و ابوهربید، عاطف، عقد التورید والمقاولة فی ضوء التحدیات الاقتصادیة المعاصرة، بی­نا، بی­جا، 2007 م.
-          صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، جلد 3، چاپ دوم، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1413 ق.
-          طباطبایى بروجردى، آقاحسین، جامع أحادیث الشیعه، جلد 22، چاپ اول، انتشارات فرهنگ سبز، تهران، 1429 ق.
-          طباطبایى قمی، سیدتقى، مبانی منهاج الصالحین، جلد 8، چاپ اول، منشورات قلم الشرق، قم، 1426 ق.
-          طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم، تکملة العروة الوثقى، جلد 1، چاپ اول، داورى، قم، 1414 ق.
-          _________________، حاشیه المکاسب، جلد1، چاپ دوم، مؤسسه اسماعیلیان، قم، 1421 ق.
-          _________________، عروه الوثقی، جلد 2، چاپ دوم، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌، بیروت، 1409 ق.
-          _________________، العروه الوثقى مع التعلیقات، جلد 2، چاپ اول، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (ع)، قم، 1428 ق.
-          طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین، جلد 3، چاپ سوم، کتابفروشى مرتضوى، تهران، 1416 ق.
-          طوسى (شیخ)، محمد بن ­حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، جلد 3، چاپ اول، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1390.
-          _______________، تهذیب الأحکام، جلد 7، چهارم، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ق.
-          _______________، المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد 2، چاپ سوم، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران، 1387.
-          عاملى (حرّ)، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، جلدهای 17 و 18، چاپ اول، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1409 ق.
-          عاملی (شهید ثانی)، زین­الدین، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّى -کلانتر)، جلدهای 3، 4 و 5، چاپ اول، کتاب‌فروشی داوری، قم، 1410‌ ق.
-          عاملی کرکی (محقق ثانى)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلدهای 4، 5، 9 و 10، چاپ دوم، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1414 ق.
-          فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، چاپ اول، منشورات دار الرضی، قم، بی­تا.
-          الکاسانی، علاءالدین، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، جلدهای 5 و 6، دار الکتاب العربی، بیروت، 1982م.
-          کلینى (ابوجعفر)، محمد بن یعقوب، الکافی، جلد 5، چاپ چهارم، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ق.
-          محمصانی، صبحی، النظریه العامه للموجبات و العقود فی الشریعه الاسلامیه، چاپ سوم، دار العلم للملابین، بیروت، بی­تا.
-          مراغى، عبدالفتاح، العناوین الفقهیة، جلد 2، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1417 ق.
-          مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد 7، چاپ اول، مرکز الکتاب للترجمه و النشر، تهران، 1402 ق.
-          مغنیه، محمدجواد، فقه الإمام الصادق (ع)، جلد 3، چاپ دوم، مؤسسه انصاریان، قم، 1421 ق.
-          المقدسی (ابن قدامة)، عبدالله، الکافی فی فقه الإمام المبجل أحمد بن حنبل، دار الکتاب العربی، بیروت، 1421 ق.
-          مکارم شیرازی، ناصر، أنوار الفقاهه: کتاب البیع، یک جلد، چاپ اول، مدرسه الإمام علی بن­أبی­طالب (ع)، قم، 1425‌ ق.
-          مکارم شیرازى، ناصر، کتاب النکاح، جلد 6، چاپ اول، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (ع)، قم، 1424 ق.
-          موسوی بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیه، جلد 7، چاپ اول، نشر الهادی، قم، 1419 ق.
-          موسوی خمینی، سید روح­الله، تحریر الوسیله، جلدهای 1 و 2، چاپ اول، دار العلم، قم، بی­تا.
-          _______________، کتاب البیع، جلد 3، چاپ اول، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، تهران، 1421 ق.
-          موسوى خمینى، سیدمصطفى، کتاب البیع، جلد 2، چاپ اول، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، 1418 ق.
-          موسوى قزوینى، سیدعلى، ینابیع الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، جلد 2، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1424 ق.
-          نائینى، محمدحسین، المکاسب و البیع، جلد 2، چاپ اول، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1413 ق.
-          نجفى، شیخ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، جلدهای 22، 24 و 28، چاپ هفتم، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1404 ق.
-          نجفى (کاشف الغطاء)، حسن بن­جعفر، أنوار الفقاهة: کتاب البیع، چاپ اول، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف، 1422 ق.
-          نجفی (کاشف الغطاء)، محمد حسین، تحریر المجلة، جلدهای ‌1 و 2، چاپ اول، المکتبة المرتضویة، نجف، 1359 ق.
-          نراقى، مولى احمد، مستند الشیعة فی أحکام الشریعه، جلد 14، چاپ اول، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1415 ق.
-          __________، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامى، قم، 1417 ق.
-          نراقى، مولى محمد بن احمد، مشارق الأحکام، یک جلد، چاپ دوم، کنگره نراقیین ملا مهدى و ملا احمد، قم، 1422 ق.
-         نورى، میرزاحسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد 13، بیروت، مؤسسه آل‌البیت (ع)، اول، 1408 ق.