نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

چکیده

پیدایش مفهوم قانون را در عصر مشروطه باید حاصل تلاش متفکرانی دانست که سال‌ها پیش از تاریخ رسمی وقوع انقلاب مشروطه (1324ق. / 1285 ش.) به تبیین این مفهوم همت گماشتند. بنابراین، آگاهی یافتن از بستر ذهنی و عینی و نخستین بحث‌ها و واکاوی‌ها دربارة چیستی قانون در این خصوص بسیار چشم‌گشاست. نوشتار حاضر به سیر اندیشة          تحول‌خواهی در نظام حاکم پیش از مشروطه تا انقلاب مشروطه، که در واقع سیر پیدایش و تحول مفهوم قانون در اندیشة متفکران آن زمان بود‌ه است،   می‌پردازد. رسیدن به ایدة نظام مشروطه و قانون متناسب با آن یک امر تصادفی نبوده است. وجود سلطنت مطلقة غیرمنظم (مستقل) و مفهوم قانون مالک‌الرقابی و مطرح شدن سلطنت مطلقة منظم و قانونی که به مثابة تنظیمات عمل کند، جملگی پیشینة رسیدن به نظام مشروطه و فهم غالب متفکران آن دوره از قانون بود، فهمی که به نوبه خود متشتت بود و به دگراندیشی‌هایی جدی انجامید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Background of the Concept of Law in the Iranian Constitutional Revolution:From Absolutist to Regulatory Law

نویسندگان [English]

  • Mohammad Rasekh
  • Fatemeh Bakhshi Zade

چکیده [English]

Emergence of the concept of law in the Constitutional era should be considered as the result of intellectual endeavours of those thinkers who had striven to explain it long before the official date of the Constitutional Revolution (1906). Therefore, learning about intellectual and objective backgrounds and also about the first discussions and analyses on the nature of law will bear great insights. This paper shall deal with the development of idea of change in the political system in the pre-Constitutional time up to the Constitutional Revolution. This in fact reveals the process of emergence and evolution of the concept of law among the thinker or that era. It was not an accident that people sought a constitutional system and laws appropriate to this system. The existence of an unregulated (independent) absolute monarchy accompanied with an absolute law and then introduction of the idea of a regulated absolute monarchy along with the law as regulations were all background elements that contributed to the rise of a will for a constitutional system which in turn had occupied the mind of the main constitutional thinkers. Law for them was the law of a constitutional system. This understanding went serious changes later on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the concept of law
  • Constitutionalism
  • absolute law
  • regulative law
  • unregulated absolute monarchy
  • regulated absolute monarchy
فارسی
-        آبراهامیان، یرواند، ایران بین دو انقلاب ( از مشروطه تا انقلاب اسلامی)، ترجمة فیروزمند، کاظم- شمس آوری، حسن- مدیر شانه‌چی، محسن ، تهران، نشر مرکز، چاپ هشتم، 1383.
-        آخوندزاده، میرزا فتحعلی، مکتوبات، مقدمه و تصحیح و تجدید نظر از: م. صبحدل، بی جا، انتشارات مرد امروز، چاپ اول، خرداد 1364 خورشیدی.
-        آدمیت، فریدون و ناطق، هما، افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی منتشر نشده دوران قاجار، تهران، آگاه، 2536.
-        آدمیت، فریدون، اندیشه ترقی و حکومت قانون : عصر سپهسالار، تهران، خوارزمی، 1351.
-        آدمیت، فریدون اندیشه‌های طالبوف تبریزی، تهران، انتشارات دماوند، چاپ دوم ، اردیبهشت ماه 1363.
-        آدمیت، فریدون، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، جلد نخست، تهران، پیام، چاپ اول 2535.
-        الگار، حامد، میرزا ملکم خان، ترجمه: جهانگیر عظما، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری انتشارات مدرس، چاپ اول، بهار 1369.
-        اکبری، محمد علی، تبارشناسی هویت جدید ایرانی (عصر قاجار و پهلوی اول)، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، زمستان 1384.
-        اکبری، محمد علی، چالش های عصر مدرن در ایران عهد قاجار ( مجموعه مقالات )، تهران، انتشارات روزنامة ایران، چاپ اول، 1384.
-        امین، سید حسن، تاریخ حقوق ایران، تهران، انتشارات دایره المعارف ایران‌شناسی، تهران، 1386.
-        دهباشی، علی، یاد محمد علی جمال‌زاده، تهران، نشر ثالث، 1377.
-        راسخ، محمد، بنیاد نظری اصلاح نظام قانون‌گذاری، تهران، مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، چاپ اول، 1384.
-        ــــــــــــ ، ویژگی‌های ذاتی و عرضی قانون، مجلة مجلس و پژوهش، سال 13، شمارة 51.
-        ــــــــــــ ، مقدمة مترجم بر مقالة نظریة مشروطه [درآمدی بر مبانی حقوق عمومی] (اثر مارتین لاگلین)، مجلة مجلس و پژوهش، سال 14، شمارة 56.
-        رجبی (دوانی)، محمدحسن، مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه، مجموعه 4 جلدی، تهران،: نشر نی، چاپ اول،1390.
-         روزنامه صور اسرافیل ( دوره کامل)، انتشارات رودکی، اسفند 1361.
-        زرگری‌نژاد، غلامحسین، رسائل سیاسی عصر قاجار، تهران، انتشارات کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، 1380.
-        زرگری‌نژاد، غلامحسین، رسایل مشروطیت به روایت موافقان و مخالفان، جلد اول و دوم، تهران، انتشارات موسسه تحیقات و توسعه علوم انسانی، چاپ دوم، 1390.
-        شیرازی، میرزا صالح، گزارش سفر میرزا صالح شیرازی، به کوشش همایون شهیدی، تهران، 1362.
-        طالبوف، عبدالرحیم بن ابوطالب، مسائل الحیات، تفلیس، مطبعة غیرت، 1324 قمری.
-        ــــــــــــ ، آزادی و سیاست (دو رسالة ایضاحات در خصوص آزادی و سیاست طالبی)، به کوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات سحر، 1357.
-        فروغی، محمد علی، حقوق اساسی یعنی آداب مشروطیت دول، چاپ علی اصغر حقدار، تهران، کویر، 1382.
-        قاضی مرادی، حسن، ملکم خان نظریه‌پرداز نوسازی سیاسی در عصر مشروطه، تهران،کتاب آمه، 1389.
-        کاتوزیان، محمد علی (همایون)، تضاد دولت و ملّت (نظریة تاریخ و سیاست در ایران)، ترجمة علیرضا طیّب، تهران، نشر نی، چاپ هشتم، 1390.
-        کاشانی، سید محمود، حقوق مدنی (قراردادهای ویژه)، تهران، نشر میزان، چاپ اول، تابستان 1388.
-        کرمانی، ناظم‌الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، بخش دوم، به کوشش سعیدی سیرجانی، علی اکبر، تهران، انتشارات آگاه، چاپ چهارم، 1362.
-        ملکم خان، روزنامه قانون، تهران :موسسه انتشارات کویر، چاپ اول، 2535.
-        ملکم خان، مجموعه آثار میرزا ملکم خان، گردآوری و مقدمة محمد محیط طباطبایی، برلین، نشر گردون، چاپ یکم، پائیز 1389.
-        میرزا یوسف خان تبریزی "مستشارالدوله"؛ رساله موسوم به یک کلمه، به اهتمام علیرضا دولتشاهی ، تهران، بال، 1386.
-        نورائی، فرشته، تحقیق در افکار میرزا ملکم خان ناظم الدوله، تهران، شرکت سهامی کتاب های جیبی،  چاپ اول، 1352.
-        هارت، هربرت،  مفهوم قانون ، ترجمة محمد راسخ، تهران، نشر نی، چاپ دوم، 1390.
انگلیسی و فرانسوی
-     Amir Arjomand, Said “Political Ethic and Public Law in the Early Qajar Period”, in Religion and Society in Qajar Iran, Gleave, Robert (ed.), Routledge Curzon, 2005.
-     Bayart , Jean- François,  in G.Salamé, dir., Démocraties Sans Démocrates, Fayard, 1994.
-     Brown, E. G., The Press and Poetry of Modern Persia, Cambridge, 1914.
-     Floor, Willem, “Qajar Iran (Political, Social and Cultural Change 1800-1925”, in Bosworth, Edmond   and Hillenbrand, Carole (eds.), USA: Mazda Publishers, 1992.
-     Moshtaghi, Ramin, “Rule of Law in Iran” , in Koetter/Schuppert,Understandngs of the Rule of Law in various Legal orders of the World, Rule of Law Working Paper Series Nr. 11, Berlin, 2010, http://wikis.fu-berlin.de/display/SB projectrol/Home.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                        
-     Schneider, Irene, “Religious and State Jurisdiction During Nasir Al-Din Shah’s Reign”, in Religion and Society in Qajar Iran, Gleave, Robert (ed.), Routledge Curzon, 2005.
-     Sheikholeslami, Reza A. ,The Structure of Central Authority in Qajar Iran (1871-1896), USA: Scholars Press, 1997.